Pranie brudnych pieniędzy – na czym to polega?
Fraza „pranie brudnych pieniędzy” czy „pralnia brudnych pieniędzy” może większości osób się z czymś kojarzyć – w większości przypadków będą to filmy gangsterskie, ewentualnie doniesienia w serwisach informacyjnych. Bardzo dużo osób tych wyrażeń używa, chociaż w zasadzie nie do końca jest świadomym, co one znaczą. Wobec tego na czym polega pranie brudnych pieniędzy? Czy istnieje i co zawiera ustawa o praniu brudnych pieniędzy?
Pranie brudnych pieniędzy – co to oznacza?
Na czym polega pranie brudnych pieniędzy? Pranie brudnych pieniędzy nie jest zazwyczaj tak ekscytujące, jak można by się spodziewać po obejrzeniu filmów gangsterskich. To nic innego, jak wprowadzanie do obiegu środków pozyskanych w nielegalny sposób – na przykład z kradzieży, ale także na przykład z handlu narkotykami.
Jeśli chodzi o pranie brudnych pieniędzy przykłady mnożą się z roku na rok, ponieważ osoby dopuszczające się tego procederu stają się coraz bardziej kreatywne, aby nie zostać wykryte przez ograny śledcze. Do najpopularniejszych metod należą:
- smurfing
- mieszanie brudnych pieniędzy z zyskami z legalnej działalności
- dokonywanie fałszywych transakcji
- podawanie nieprawdziwych wartości na fakturach
- wykupywanie wygranych losów z loterii
- pranie pieniędzy w kasynie.
Jak widać, odpowiedzi na czym polega pranie brudnych pieniędzy może być bardzo dużo, ponieważ stosowane przez przestępców metody są niezwykle zróżnicowane.
Pranie brudnych pieniędzy – smurfing
Jak wyprać pieniądze poprzez smurfing? Ta taktyka polega na zakładaniu przez wiele osób zaangażowanych w proceder kont bankowych, a następnie wpłacaniu na nie niewielkich kwot pochodzących z nielegalnych źródeł. Banki muszą bowiem obowiązkowo sprawdzać jedynie transakcje powyżej 15 tysięcy euro (chociaż niektóre banki działają pro-aktywnie i sprawdzają już transakcje powyżej 5 lub 10 tysięcy euro).
Mniejsze transakcje przeprowadzone przy użyciu funduszy uzyskanych z przestępstwa mogą (chociaż nie muszą) pozostać niezauważone. Warto jednak wspomnieć, że duża ilość małych transferów na konto w niewielkim czasie traktowana jest jaki jedna transakcja. Jeśli więc na przykład w niewielkim odstępie czasu przestępcy wpłacą na dane konto trzy razy po 5 tysięcy euro, transakcja zostanie z całą pewnością przez bank dodatkowo sprawdzona.
Czy to oznacza, że osoby, które regularnie otrzymują duże kwoty z legalnych źródeł muszą zacząć się obawiać? Na szczęście nie. Możliwe jest po prostu, że w pewnym momencie bank będzie wymagał od nas poświadczenia, skąd pochodzi dana kwota (może to być chociażby faktura czy umowa sprzedaży samochodu). Jeśli będziemy w stanie to zrobić, nie grożą nam żadne konsekwencje.
Pranie brudnych pieniędzy – blending
Mieszanie brudnych pieniędzy z pieniędzmi pozyskanymi z legalnej działalności nazywa się często blendingiem. Ma to zastosowanie zwłaszcza w przypadku branż, w których łatwo jest dodać sobie zyski, które trudno później zweryfikować (czyli na przykład w branży gastronomicznej).
Puste transakcje
Na transakcje wykorzystywane do prania brudnych pieniędzy, mówi się także „puste transakcje”. Chodzi tutaj o transakcje, które udokumentowane są na przykład fakturami czy rachunkami, ale w praktyce nie doszło do żadnej wymiany majątkowej, a po prostu za ich pomocą stworzyć można fikcyjny obrót, który legitymizowałby posiadanie określonej ilości środków.
Pranie brudnych pieniędzy – fałszywe faktury
Zawyżanie lub zaniżanie wartości międzynarodowych faktur to jeden z popularnych sposobów na pranie brudnych pieniędzy.
Wygrane losy z loterii
Jak wyprać pieniądze, kiedy służby śledcze zdają się być doskonale na każdy ruch przestępców przygotowane? Takie pytanie zdają się sobie zadawać osoby dokonujące tego procederu, a odpowiedzią może być na przykład wykupywanie wygranych losów z loterii.
Jak to działa? Przestępcy lokalizują osobę, która wygrała na loterii czy w konkursie, ale jeszcze nie odebrała swojej wygranej. Następnie oferują jej wyższą kwotę, niż należałaby jej się z racji wygranej. W ten sposób podejrzane środki przekazywane są niewinnej osobie, a przestępcy otrzymują pochodzące z wygranej legalne środki.
Pranie pieniędzy w kasynie
Jak wiadomo, w kasynach gra się za pomocą zakupionych wcześniej za prawdziwe pieniądze biletów lub żetonów. Za wygrane również otrzymuje się tego typu walutę, którą następnie wymienia się z powrotem na normalne środki.
Pozwala to przestępcom na najpierw zakupienie żetonów lub biletów nielegalnie pozyskanymi funduszami, a następnie udanie, że zostały one przez nich wygrane i wymienienie je na legalne środki.
Pranie brudnych pieniędzy – ustawa
Nie istnieje w Polsce dedykowana ustawa o praniu pieniędzy poświęcona zdefiniowaniu tego zjawiska i określeniu przysługujących za nią kar. Takie informacje znaleźć można w Kodeksie karnym, a konkretnie w jego artykule 299. Istotne są przede wszystkim dwa pierwsze paragrafy:
§ 1. Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granicę, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Karze określonej w § 1 podlega, kto będąc pracownikiem lub działając w imieniu lub na rzecz banku, instytucji finansowej lub kredytowej lub innego podmiotu, na którym na podstawie przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji, przyjmuje, wbrew przepisom, środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, dokonuje ich transferu lub konwersji, lub przyjmuje je w innych okolicznościach wzbudzających uzasadnione podejrzenie, że stanowią one przedmiot czynu określonego w § 1 lub świadczy inne usługi mające ukryć ich przestępne pochodzenie lub usługi w zabezpieczeniu przed zajęciem.
Co oznacza pierwszy paragraf w praktyce? Osoby, które w ten lub inny sposób piorą brudne pieniądze, podlegają karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy aż do 8 lat. Długość kary zależy przede wszystkim od tego, jak dokładnie przebiegało „pranie” i jaką rolę pełnił w nim oskarżony – na przykład osoba, która przejmie i schowa pozyskane z przestępstwa pieniądze zazwyczaj otrzyma niższą karę, niż osoba, która będzie siłowała wywieźć je za granicę.
Drugi paragraf dotyczy osób, które pracują w bankowości lub szeroko pojętych finansach. Są one zagrożone taką samą karą, jak osoby wymienione w paragrafie pierwszym, jeśli świadomie (lub mimo uzasadnionych podejrzeń) przyjmą środki pochodzące z przestępstwa. Nie zostaną ukarane osoby, które przyjęły takie środki w sytuacji, w której nie było powodu do posiadania w stosunku do nich jakichkolwiek podejrzeń.
Istotne mogą okazać się także paragrafy piąty, szósty oraz ósmy.
§ 5. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2, działając w porozumieniu z innymi osobami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 6. Karze określonej w § 5 podlega sprawca, jeżeli dopuszczając się czynu określonego w § 1 lub 2, osiąga znaczną korzyść majątkową.
Na skutek tych paragrafów wyższa kara za pranie brudnych pieniędzy obowiązuje, jeśli sprawca działał z kimś w porozumieniu, a do tego osiągnął na skutek prania brudnych pieniędzy (lub przyjmowania takich środków) znaczną korzyść majątkową.
Co ważne, nie oznacza to od razu, że każda osoba, która spełnia te warunki, otrzyma wyższą karę niż osoba, która ich nie spełnia. Minimalna kara będzie wyższa (nie pół roku, a rok), ale powyżej niej sędzia ma pełną dowolność (aż do maksymalnego wymiaru kary, czyli 8 lub 10 lat). Wobec tego ktoś, kto działał samodzielnie może zostać skazany chociażby na 5 lat pozbawienia wolności, a osoba działająca w porozumieniu z innymi i osiągająca z tego tytułu znaczne korzyści majątkowe może zostać skazana na przykład 4 lata pozbawienia wolności – wszystko zależy od okoliczności, a także opinii sędziego.
Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
Jak zostało wspomniane powyżej, ustawa o praniu pieniędzy nie istnieje – obowiązuje za to ustawa z 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu temu zjawisku. Kogo ona dotyczy?
Nie osoby prywatne, a instytucje i przedsiębiorców, między innymi:
- banki
- SKOK-i
- firmy inwestycyjne
- notariuszy, radców prawnych, adwokatów, doradców podatkowych (w ograniczonym zakresie)
- pośredników nieruchomości
- przedsiębiorców przyjmujących płatności w gotówce o wysokości powyżej 10 000 euro.
Do czego zobowiązuje ta ustawa objęte nią podmioty? Do takich działań, jak:
- utworzenie i wdrożenie procedury zgłaszania nieprawidłowości
- częste przeprowadzanie oceny ryzyka
- weryfikowanie kontrahentów.
Bardzo istotny jest zwłaszcza podpunkt pierwszy. Dotyczy on tak zwanego whistleblowingu, czyli tłumacząc dosłownie z języka angielskiego gwizdania w gwizdek. Nie chodzi oczywiście o dosłowne wykonywanie tej czynności, a o anonimowe zgłaszanie napotkanych nieprawidłowości, tak, aby nie narazić się na żadne represje czy nieprzyjemne konsekwencje. Whistleblowing nie jest obecny jedynie w środowisku finansowym, wręcz przeciwnie – z tym zjawiskiem stosunkowo często można się spotkać w polityce.
Zgodnie z nowymi zasadami podmioty, które obejmuje ustawa muszą stworzyć i wdrożyć procedurę, która pozwoli na bezpieczne i sformalizowane przekazywanie przez whistleblowera pozyskanych przez niego informacji, a także odpowiednie ich wykorzystanie.
Uwaga – przepisów tej ustawy nie powinno się ignorować. Jeśli nie z troski o przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy, to chociażby z racji na sankcje związane z niestosowaniem się do jej przepisów. Mogą one być następujące:
- cofnięcie koncesji (na przykład na sprzedaż alkoholu), zezwoleń
- wykreślenie z rejestru działalności
- kary pieniężne
- opublikowanie informacji o naruszeniu przepisów w Biuletynie Informacji Publicznej.
Warto wiedzieć, na czym polega pranie pieniędzy, a także co stanowi ustawa o praniu brudnych pieniędzy (czyli w praktyce Kodeks karny). Zwłaszcza jeśli pracujemy z pieniędzmi i pojawia się ryzyko, że ktoś przy naszej nieświadomej pomocy będzie próbował „wyprać” pozyskane z nielegalnych źródeł fundusze.
