Dziedziczenie długów – co warto wiedzieć?
Niektórym osobom wydaje się, że długów się nie dziedziczy, a znikają one wraz ze śmiercią dłużnika. Jest to oczywiście przekonanie mylne. Wraz z majątkiem zmarłego, dziedziczy się również jego zobowiązania finansowe – nie ma takiej możliwości, aby przyjąć same nieruchomości i środki finansowe, a długi odrzucić. W takim razie co trzeba wiedzieć, jeśli chodzi o dziedziczenie długów?
Dziedziczenie długów – kolejność dziedziczenia
W pierwszej kolejności spadek dziedziczą spadkobiercy wymienieni w testamencie. Mogą to być, ale nie muszą, osoby należące do najbliższej rodziny zmarłego, a więc spadkobiercy ustawowi. Jeśli spisano testament i zostały one w nim pominięte, mogą natomiast wnioskować o zachowek.
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce jedynie w przypadku, kiedy zmarły nie pozostawił po sobie testamentu lub wszyscy dziedzice testamentowi zdecydowali się spadek odrzucić.
Małżonek i dzieci
Pierwsi w kolejności dziedziczenia ustawowego są małżonek zmarłego, a także jego dzieci. Dziedziczą oni w częściach równych, przy czym, niezależnie od ilości dzieci, część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼.
Jeśli dziedziczy żona i dwójka dzieci, każde z nich odziedziczy po 1/3 majątku. Jeśli zaś dzieci było 4 lub więcej, żona otrzyma ¼, a spadek po ojcu, czyli pozostałe ¾, otrzymają w równych częściach dzieci.
W świetle prawa nie ma znaczenia, czy dzieci były przysposobione czy biologiczne, a także, czy pochodziły ze związku małżeńskiego. Prawo do dziedziczenia w każdym przypadku jest takie samo.
Wnuki
Wnuki dziedziczą, jeśli ich rodzic, uprawniony do otrzymania spadku, w chwili jego otwarcia nie żyje bądź zrzeknie się swojej części. Część należna rodzicowi przypada dzieciom do równego podziału, jeśli zaś dana osoba pozostawiła po sobie tylko jedno dziecko, przypada mu całość.
Rodzice
Rodzice zmarłego dziedziczą tylko pod warunkiem, że nie miał on dzieci ani wnuków bądź wszystkie te osoby odrzuciły spadek. W takim przypadku ½ spadku należna jest małżonkowi, a po ¼ przypada rodzicom.
Rodzeństwo
W przypadku, kiedy rodzic zmarłego również nie żyje, jego część przypada do równego podziału jego rodzeństwu.
Dzieci i wnuki rodzeństwa
Kto dziedziczy, jeśli nie rodzeństwo? Podobnie jak i w poprzednich przypadkach, jeśli brat lub siostra zmarłego nie żyją, ich części przechodzą w pierwszej kolejności na ich dzieci do podziału w częściach równych, a w dalszej kolejności – na wnuki.
Dziadkowie i ich zstępni
Dziadkowie dziedziczą tylko w mało prawdopodobnej sytuacji, że małżonek, dzieci, wnuki i rodzeństwo (a także ich dzieci i wnuki) nie żyją w momencie otwarcia spadku, wszyscy go odrzucili lub po prostu ich nie było. Wtedy też każdy z dziadków otrzymuje ¼ spadku. W wypadku, kiedy dziadek lub babcia nie żyje, jego lub jej część przypada w częściach równych dzieciom, a więc wujkom lub ciotkom spadkodawcy, a w następnej kolejności ich jego kuzynom.
Gmina lub Skarb Państwa
W wypadku, kiedy nikt z powyżej wymienionych członków rodziny nie przyjął spadku lub nie żyje, przypada on gminie, w której spadkodawca zamieszkiwał przed śmiercią. Jeśli ostatniego miejsca zamieszkania nie da się ustalić lub mieszkał on za granicą, spadek przechodzi na Skarb Państwa.
Dziedziczenie długu – przyjęcie spadku
Spadek można przyjąć na dwa sposoby:
- wprost
- z dobrodziejstwem inwentarza.
Na podjęcie decyzji o sposobie przyjęcia (bądź odrzuceniu) spadku mamy 6 miesięcy od dnia, w którym dowiemy się o powstaniu prawa od spadku, a więc w większości przypadków od dowiedzenia się o zgonie spadkodawcy.
Jeśli tego nie zrobimy, spadek zostanie automatycznie przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Przed wprowadzonymi w 2015 roku zmianami w Prawie spadkowym, spadek był automatycznie przyjmowany wprost, ale było to obiektem dużej krytyki i zostało zmienione, aby chronić prawa spadkobierców.
Przyjęcie spadku wprost oznacza przyjęcie całego majątku (czy też całej części majątku, która nam przypada), a także wszystkich zobowiązań, nawet jeśli przekraczają one wartość tego, co odziedziczyliśmy. Czyli przykładowo, jeśli odziedziczyliśmy 30 tysięcy złotych i 100 tysięcy długu, odpowiadamy za niego w całości.
Przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza, jesteśmy odpowiedzialni za długi tylko do wysokości odziedziczonego spadku. Dziedzicząc 30 tysięcy złotych i 100 tysięcy długu, musimy spłacić tylko 30 tysięcy.
Dziedziczenie spadku – kilku spadkobierców
W większości przypadków spadek dziedziczy nie jedna osoba, a kilka. Jak w takim wypadku wygląda dziedziczenie długów?
Do momentu dokonania podziału spadku wszyscy spadkobiercy, niezależnie od tego, w jakiej części dziedziczą majątek, odpowiadają za niego solidarnie. Oznacza to, że wierzyciel może zwrócić się po zwrot całości spadku nawet do osoby, która odziedziczy najmniej – i prawdopodobnie tak zrobi, jeśli jest to równocześnie osoba posiadająca największy majątek. Będzie ona mogła później zwrócić się do pozostałych spadkobierców o zwrot części długu odpowiadającej odziedziczonych przez nich części spadku.
Nie ma takiej możliwości, aby jeden spadkobierca wziął na siebie formalnie całość długu i zwolnił od niego innych. Spadkobiercy mogą stworzyć i podpisać między sobą umowę cywilną o takiej treści, ale w praktyce oznacza to tylko, że w razie egzekucji z ich majątku będą mogli udać się po zwrot tej kwoty do osoby, która miała spłacać długi. Wierzyciel nie jest stroną tej umowy, a więc nie ogranicza ona jego działań (aczkolwiek można spróbować zawrzeć z nim tego typu porozumienie)
Po dokonaniu podziału spadku odpowiedzialność za długi zależy od tego, w jaki sposób został on przyjęty. Jeśli dana osoba przyjęła swoją część spadku z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiadać za długi będzie tylko do wysokości odziedziczonej przez siebie części.
Jeśli zaś wysokość długów przewyższa wysokość spadku, przyjęcie spadku wprost może równać się konieczności uregulowania części długu, której nie musieli spłacać spadkobiercy, którzy przyjęli majątek z dobrodziejstwem inwentarza, ponieważ przekraczała ona odziedziczoną kwotę.
Dziedziczenie długów – jak odrzucić?
Jak już wspomniano, na odrzucenie spadku mamy 6 miesięcy od momentu, kiedy dowiemy się o prawie do spadku. Jeśli nie zrobimy tego w tym terminie, spadek zostaje przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.
Wyjątkiem jest sytuacja, w której spadek przyjęliśmy (bądź nie zgłosiliśmy żadnej decyzji) z uwagi na błąd bądź groźbę. W takim wypadku na zgłoszenie tego faktu sądowi, co pozwoli odrzucić spadek, mamy 1 rok od odkrycia błędu bądź ustania groźby.
Jak odrzucić spadek? Możemy to zrobić albo u notariusza, albo przed sądem cywilnym. Opłata jest w obu przypadkach taka sama i wynosi 50 złotych. Co ważne, odrzucenie przez daną osobę spadku nie pozbawia prawa do niego jej dzieci i wnuków – one same muszą również go odrzucić, bądź w przypadku osób małoletnich muszą w ich imieniu spadek odrzucić ich rodzice, jeśli nie chcą go przyjąć.
Jak zrzec się spadku?
Warto wiedzieć, że odrzucenie i zrzeczenie spadku to nie to samo. Pierwsze z nich następuje po śmierci spadkodawcy, zaś drugie – jeszcze za jego życia. Jak zrzec się spadku? Następuje poprzez zawarcie odpowiedniej umowy w obecności notariusza między spadkodawcą a potencjalnym spadkobiercą.
Możemy się zastanowić nad taką decyzją, jeśli wiemy, że dana osoba ma długi, z uwagi na co spadku na pewno i tak byśmy nie przyjęli, a chcemy oszczędzić sobie nerwów w przyszłości.
Zrzekając się spadku, jednocześnie odbieramy prawo do niego naszym dzieciom i wnukom, chyba, że umowa zawarta ze spadkodawcą stanowić będzie inaczej.
Ile wynosi podatek od spadku?
Od spadku należy zapłacić podatek od spadków i darowizn, chyba, że nie przekracza on kwoty wolnej od podatku lub spadkobiercy należą do najbliżej rodziny.
Grupy podatkowe w przypadku spadków wyglądają następująco:
- I: małżonek, rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, dzieci, wnuki, prawnuki, pasierb, ojczym, macocha, rodzeństwo, teściowie, zięć, synowa
- II: dzieci i wnuki rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych
- III: inni spadkobiercy.
Kwoty wolne od podatku od spadków i darowizn są następujące:
- dla I grupy: 9637 złotych
dla II grupy: 7276 złotych
dla III grupy: 4902 złotych.
Co ważne, opodatkowaniu podlega jedynie nadwyżka ponad kwotę wolną od podatku. Nie ma więc powodu do obaw, jeśli przekroczymy ją o niewielką kwotę, ponieważ to właśnie od tej małej sumy będziemy musieli zapłacić podatek. Tylko ile wynosi podatek od spadku?
Dla I grupy podatkowej:
- do 10 278 złotych – 3%
- od 10 278 złotych do 20 556 złotych – 308,30 złotych i 5% nadwyżki ponad 10 278 złotych
- od 20 556 złotych – 822,20 złotych i 7% nadwyżki ponad 20 556 złotych.
Dla II grupy podatkowej:
- do 10 278 złotych – 7%
- od 10 278 złotych do 20 556 złotych – 719,50 złotych i 9% od nadwyżki ponad 10 278 złotych
- od 20 556 złotych – 1644,50 złotych i 12% od nadwyżki ponad 20 556 złotych.
Dla III grupy podatkowej:
- do 10 278 złotych – 12%
- od 10 278 złotych do 20 556 złotych – 1233,40 złotych i 16% od nadwyżki ponad 10 278 złotych
- od 20 556 złotych – 2877,90 złotych i 20% od nadwyżki ponad 20 556 złotych.
Powyżej wspomniano, że członkowie najbliższej rodziny mogą liczyć na całkowite zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Dotyczy to konkretnie: małżonka, dzieci, wnuków, prawnuków, rodziców, dziadków, pasierba, rodzeństwo, ojczyma oraz macochę. Muszą jednak zgłosić fakt odziedziczenia spadku w urzędzie skarbowym.
Dziedziczenie długów – koszty rozprawy sądowej
Obowiązuje opłata w wysokości 50 złotych za wniosek o:
- Stwierdzenie nabycia spadku
- zabezpieczenie spadku
- sporządzenie spisu inwentarza
- odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Po 100 złotych będą kosztowały:
- apelacje i skargi kasacyjne, a także skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku
- wnioski o zabezpieczenie spadku po cudzoziemcu
- wnioski o wydanie właściwemu konsulowi spadku po cudzoziemcu.
Najdrożej zapłacimy za sprawy o dział spadku. Będą one wiązały się z kosztem:
- 500 złotych za wniosek o dział spadku lub 300 złotych, jeśli spadkobiercy przedstawią zgodny projekt działu spadku
- 1000 złotych za wniosek o dział spadku wraz ze zniesieniem współwłasności lub jeśli spadkobiercy przedstawią zgodny projekt.
Jeśli koszty te są dla nas zbyt wysokie, możemy wnioskować w sądzie o zwolnienie od kosztów.
Ponadto, jeśli będziemy chcieli, aby prawnik udzielił nam porady lub reprezentował nas w sądzie, to również będzie wiązało się z kosztami, które ustala się indywidualnie.
Podsumowanie
Dziedziczenie długów jeszcze kilka lat temu często przyczyniało się do ruiny finansowej spadkobierców, jeśli nie złożyli oni odpowiedniego oświadczenia na czas i w związku z tym automatycznie przyjmowali spadek wprost. Obecnie jednak takie sytuacje spotyka się rzadko, w związku z automatycznym dziedziczeniem z dobrodziejstwem inwentarza.
